phan tich bai tho canh ngay he

nhocsga1100

Advertisements

bai 1

"Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp gương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương."

Nguyễn Trãi đã sống một cuộc đời mà cả hạnh phúclẫn thương đau đều được đẩy đến tột cùng. Trong khoảng thời gian đời người hơn60 năm, thi nhân đã để lại một gia sản vô cùng quý giá. Chỉ tính riêng tronglĩnh vực văn chương, lời nhận định kia đã không có gì là thái quá. Trước táccủa Ức Trai có thơ, có văn, lại có cả lịch sử, địa lí nữa. Ở mảng thơ, bên cạnhtập thơ chữ Hán nổi tiếng Ức Trai thi tập, thiết nghĩ còn cần phải đặc biệt chúý vị trí vai trò của tập Quốc âm thi tập. Tác phẩm xưa nhất bằng Việt ngữ màchúng ta còn giữ được này, không những chiếm địa vị quan trọng trong lịch sửvăn học nước nhà mà còn là tài liệu chủ yếu để nghiên cứu lịch sử phát triểncủa ngôn ngữ nước ta. Gồm những bài thơ viết rải rác trong suốt cuộc đời, Quốcâm thi tập đã giúp người đọc khai mở nhiều phần sâu kín trong tâm hồn người thisĩ bất hạnh vào loại bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

bài 43luyến láy du dương, có chút vui điểm vào cuộc đời đầy u uất của thi nhân NguyễnTrãi.-Quốc âm thi tập có một cấu trúc chỉnh thể với 4phần. Trong đó phần vô đề gồm toàn bộ những bài thơ không có tựa đề, được chiathành các nhóm : ngôn chí, mạn thuật, trần tình, thuật hứng, tự thán, bảo kínhcảnh giới… Chùm thơ Bảo kính cảnh giới (Gương báu răn mình) có 61 bài. Nhữngcâu thơ trong Bảo kính cảnh giới
Được tổ chức theo kiểu một bài thất ngôn bát cúnhưng bài thơ lại mở đầu bằng một câu thơ thất luật, ngắt nhịp tự do, tự nhiênnhư lời nói thường ngày :

Rồi/ hóng mát/ thuở ngày trường
Khởi hứng bằng một tâm thế - tâm thế của một conngười an nhàn hưởng thụ (thiên nhiên). Bài thơ có lẽ được làm trong một lầnNguyễn Trãi về ở Côn Sơn (theo Đào Duy Anh, trong đời mình Nguyễn Trãi có nhiềulần về ở Côn Sơn). Rũ sạch bụi lầm của chốn phồn hoa đô hội, con người đến vớithiên nhiên tự do, tự tại, giản dị không gò ép. Phải chăng, vì thế mà câu thơcũng vuột ra khỏi cái khuôn khổ của thơ luật để giản dị, nhẹ nhàng như chínhcon người và cuộc sống chốn sơn lâm.

Câu thơ nhẹ nhàng gợi nghĩ đến hình ảnh một vịtiên đồng, đạo cốt. Từ rồi (có bản chép là rỗi) kết hợp với ngày trường cộnghưởng với nhịp thơ kéo giãn thời gian của một ngày. Cảm giác thư thái cũng theođó mà ngân nga.

Nguyễn Trãi không phải người không biết giớihạn. Có nhiều lần ông đã bày tỏ ý nguyện "công thành thân thoái". Nếuphải viện đến lí do thì có lẽ nhiều người sẽ nghĩ đến sự gắn bó rất chân thànhcủa tác giả với thiên nhiên. Những bức tranh thiên nhiên mà tác giả đã say sưanét vẽ như ở trong bài thơ này đã chứng tỏ một điều cuộc sống đâu phải cứ giàucó thì sang trọng :

Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Cuộc sống của thi nhân là vậy. Cả cuộc đời nghèokhó, nhưng đó chỉ là ở phương diện vật chất mà thôi.
Nhìn vào thi liệu thì bức tranh tất được vẽ vàolúc cuối hè : hoa lựu đang rộn ràng chuyển sang màu đỏ rực, sen thì đã tiễn mùihương. Việc lựa chọn thời gian nghệ thuật cũng như cách thức miêu tả thiênnhiên hẳn không phải là chuyện ngẫu nhiên. Lá hoè ngả sang màu lục, um tùm dồnlại thành từng khối lá xanh, toả rộng, che rợp cả mặt sân. Hoa lựu không cònnhạt mà rực rỡ như những chùm lửa đỏ. Sau này Nguyễn Du cũng dùng hoa lựu đểnói cái oi bức, rực nóng của mùa hè :
Dưới trăng quyên đã gọi hè,
Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông.
Dưới những ao đầm, hoa sen hồng đã nở rộ xengiữa những chiếc lá mát xanh, cả đầm sen đưa hương thơm ngát. Điểm vào cáikhông gian ấy là tiếng ve kêu ồn ã như đang trút hết mình cho phút chiều tà.Nếu mùa xuân là mùa cây cối đâm chồi nảy lộc thì mùa hạ là lúc trưởng thành.Đặc biệt cuối hè là lúc nó phô diễn một sức sống căng đầy, sung mãn nhất của sựtrưởng thành. Nó bắt đầu kết trái cho mùa thu để rồi chuẩn bị cho sự hoá thânvào mùa đông. Thiên nhiên trong bài thơ này là thế : dường như nó đang ở trạngthái căng đầy nhất. Một bức tranh thiên nhiên đủ gợi cho chúng ta liên tưởng vềmột cuộc sống ấm no, đủ đầy.
Hài hoà cùng thiên nhiên là cuộc sống sinh hoạtthường nhật của người lao động :
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Hàm ý của câu thơ dồn cả vào cái âm thanh củachợ cá. Sự náo nhiệt của chợ cá gợi lên sự liên tưởng về cuộc sống no ấm thanhbình của người dân. Bởi chợ cá ở đây rất có thể chỉ là một góc chợ quê, mà âmthanh vẫn rộn ràng náo nhiệt vô cùng.
Làm theo thể thất ngôn bát cú nhưng kết cấu đề -thực - luận - kết xem ra không phải là lựa chọn hợp lí để tiếp cận bài thơ này.Bài thơ có thể được chia theo bố cục 6/2. Trên là vẻ đẹp của thiên nhiên và âmthanh cuộc sống, dưới là ước vọng của nhà thơ :
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.
là một mô típ thường thấy trong thơ Nguyễn Trãi.Một tấc lòng ái ưu luôn chỉ chực dâng lên cùng sóng nước. Câu thơ gắn với mộtđiển tích. Ở Trung Quốc thời cổ đại có một triều đại lí tưởng (thực chất là mộtcộng đồng người nguyên thuỷ sống theo bộ tộc) được đời đời truyền tụng như làmột hình mẫu đẹp - thời vua Nghiêu Thuấn. Vua Thuấn có cây đàn (gọi là Ngucầm). Vua thường hay dạo khúc Nam phong trong đó có câu "Nam phong chi thìhề khả dĩ phụ ngô dân chi tài hề" nghĩa là "gió nam thuận thì có thểlàm cho dân ta thêm nhiều của". Mượn một điển tích, Nguyễn Trãi đã khônggiấu được sự vui mừng khi thấy dân chúng khắp nơi đang được đủ đầy no ấm.
Câu thơ cuối cùng tương ứng với câu đầu, vượt rakhỏi luật Đường. Nhịp thơ 3/3 ngắn gọn, dứt khoát, thể hiện ước vọng chân thànhcủa Nguyễn Trãi, mong sao ở mọi nơi, cuộc sống thanh bình no ấm sẽ đến với mọingười.
Câu nói của người xưa "Tiên thiên hạ chi ưunhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc" (lo trước cái lo của thiên hạ, vuisau cái vui của thiên hạ) thật hợp với cuộc đời Nguyễn Trãi. Một cuộc đời trọntình, vẹn nghĩa với nước với dân.